Biến thể của virus gây Dịch tả heo Châu Phi ở Trung Quốc

Virus ASFv mới đang lưu hành ở Trung Quốc là từ virus đã bị xóa hai gen MGF360 và CD2v, được dùng để điều chế vaccine. Điều này làm suy yếu, nhưng không khiến virus trở nên vô hại, nó vẫn có khả năng gây bệnh nhưng nhẹ hơn virus hoang dã. Vì vậy tính hiệu quả và mức độ an toàn của vaccine thật sự không rõ ràng.

Giống như vaccine PRRS (Hội chứng rối loạn hô hấp và sinh sản ở heo, Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome) bị xóa gen kép sau khi tiêm cho heo nái vẫn gây chết phôi, thai chết lưu, thai gỗ, vô sinh, sẩy thai và heo nái có thể chết (mặc dù tỷ lệ tử vong không cao). Đối với trường hợp ASF, heo con sơ sinh có thể yếu và giảm sức sống. Triệu chứng của heo bị ASF mãn tính thường không điển hình, chủ yếu là tổn thương hệ mạch máu và suy giảm hệ miễn dịch. Các ổ nhiễm trùng bị xuất huyết, vón cục và hoại tử, đồng thời các nơi bị tổn thương mãn tính thường bị xơ hóa và được thấy ở nhiều cơ quan khác nhau dưới kính hiển vi, đặc biệt là ở các hạch bạch huyết và thận.

Trong tự nhiên, virus thường có xu hướng biến thể theo thời gian. Tuy nhiên, trong trường hợp này không có dấu hiệu nào cho thấy virus đang nổi lên ở Trung Quốc là một dạng đột biến xóa tự nhiên. Hay nói đúng hơn đó là kết quả của việc cố ý đưa virus vaccine xóa gen kép vào một tỷ lệ đáng kể của đàn heo. Vì vaccine không được phê duyệt nên không có thông tin nào đáng tin cậy về số lượng vaccine đã được sử dụng cũng như mức độ lây lan thứ cấp là do heo bài thải virus vaccine hay do động vật trung gian.

Việc chính thức cấm tiêm phòng vaccine ASF đã được ban hành nhưng có dấu hiệu cho thấy việc tiêm phòng vẫn đang tiếp tục diễn ra, vì bệnh ASF đang lan rộng ở nhiều vùng của Trung Quốc, người chăn nuôi cảm thấy tuyệt vọng và cho rằng họ không có nhiều lựa chọn. Sự ra đời của vaccine xóa gen kép là một biến chứng không mong muốn đối với một vấn đề quá lớn và tình hình dịch tễ học đang nằm ngoài tầm kiểm soát.

Heo được tiêm phòng nói chung có kháng thể chống lại ASFv sau khi tiêm phòng từ 2 đến 3 tuần nhưng không phải con nào cũng có khả năng này. Vaccine bất hợp pháp tác động tiêu cực trên đàn heo nái sinh sản, làm cho nhiều trang trại phải dừng hoạt động. Tuy nhiên, virus vaccine vẫn lây lan và dường như vẫn tồn tại trong đàn ngay cả khi đã ngừng tiêm phòng. ASFv hoang dã có thể tìm thấy trong máu và mô của heo sau khi nhiễm vài tuần. Có khoảng 5 đến 20% số heo sống sót sau đợt bùng phát ASF chính thức thường có kháng thể.

Việc phát hiện virus vaccine mới bằng kỹ thuật PCR có thể là khó khăn. Kỹ thuật xét nghiệm ASFv thông qua mẫu swab nước bọt thường không đáng tin cậy, thậm chí còn ít nhạy cảm hơn với virus vaccine đã xóa genkép (vốn có thể không tìm thấy trong máu nhưng có thể tìm thấy trong các hạch bạch huyết và các mô khác trong trường hợp mẫu máu âm tính).

ASFv thường được phát hiện bằng kỹ thuật PCR đối với gen P72. Nếu P72 được phát hiện, xét nghiệm tiếp theo sẽ được thực hiện để tìm ra gen MGF360/CD2v hoặc cả hai được tiến hành đồng thời nếu muốn chắc chắn đó là virus thực địa (loại hoang dã) hay virus biến thể từ vaccine. Virus ASFv hoang dã thường dương tính với cả 3 gen (P72, MGF360 và CD2v), trong khi virus vaccine chỉ có gen P72 mà không có MGF360/CD2v nên các xét nghiệm thường cho kết quả dương tính với P72 và âm tính với MGF360/CD2v.

Các nhà chức trách Trung Quốc đangcho tiến hành nghiên cứu vaccine ASF nhưng dường như hoàn toàn không liên quan đến những gì đang xảy ra với vaccine bất hợp pháp. Hiện các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Thú y Cáp Nhĩ Tân (Harbin Veterinary Research Institute) đã công bố tiến bộ đạt được trong năm 2020. Tuy nhiên, các chuyên gia quốc tế không quá lạc quan về vaccine mới của họ. Theo đó, vaccine sống nhược độc (chủng HLJ/-18- 7GD) của Cáp Nhĩ Tân sẽ bị xóa 7 gen (MGF505- 1R, MGF505-2R, MGF505-3R, MGF360-12L, MGF360-13L, MGF360-14L, và CD2v deleted), dựa trên cách tiếp cận xóa 6 gen của Trung tâm Dịch bệnh Động vật Plum Island, một bộ phận của Dịch vụ Nghiên cứu Nông nghiệp của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Các nhà nghiên cứu ở Plum Island cho rằng việc xóa thêm gen thứ 7 (CD4) sẽ không cải thiện được kết quả.
Thực tế, vaccine Cáp Nhĩ Tân với 7 gen bị xóa đã không được tung ra thị trường. Nó thiếu 2 gen bị cắt từ vaccine đã bị xóa gen kép cộng với 5 gen bị xóa khác. Hiện Cáp Nhĩ Tân đã và đang tiến hành thử nghiệm an toàn tại thực địa trên cơ sở giới hạn và được cho phép bởi các quy định hiện hành. Không có thông tin rõ ràng về việc có bao nhiêu loại vaccine bất hợp pháp trên thị trường mặc dù nó vẫn đang được lưu hành.

Một báo cáo của tập đoàn New Hope Liuhe (một trong 5 tập đoàn hàng đầu về chăn nuôi heo của Trung Quốc) cho thấy có sự lây nhiễm của 2 chủng ASFv mới trên hơn 1.000 cá thể heo nái ở một số trang trại, các chủng virus này thiếu cả hai gen MGF360 và CD2v.

PGS.TS. Đỗ Võ Anh Khoa¹, TS. Phan Thị Hồng Phúc¹, TS. Nguyễn Tuyết Giang², TS. Nguyễn Thị Ngọc Linh^3
1Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Đại học Thái Nguyên
²Trường Đại học An Giang, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh
³Trường Đại học Cần Thơ

(Lược dịch từ: www.pigprogress.net; ASFv mutation in China: What does it mean on-farm?)

Nguồn: Tạp chí chăn nuôi Việt Nam