Viêm phổi trên heo: Cẩm nang toàn diện từ chuyên gia

Việc kiểm soát bệnh viêm phổi là yếu tố sống còn đối với lợi nhuận của trang trại. Bệnh hô hấp không chỉ đơn giản là một con heo bị ho. Nó là một "hội chứng" phức hợp, nơi nhiều mầm bệnh (cả vi-rút và vi khuẩn) tương tác với nhau và với môi trường, gây ra thiệt hại nghiêm trọng.

Heo bị viêm phổi sẽ sốt, giảm ăn, và phần lớn năng lượng thay vì để tăng trọng sẽ được dùng để chống lại bệnh tật. Điều này dẫn đến FCR (hệ số chuyển đổi thức ăn) tăng vọt, heo chậm lớn, không đồng đều và tăng chi phí thú y. Việc chẩn đoán và can thiệp sớm là then chốt để giảm thiểu sự lây lan trong đàn và ngăn ngừa thiệt hại kinh tế dây chuyền.

Hình: Viêm phổi phức hợp trên heo

Hiếm khi viêm phổi trên heo chỉ do một mầm bệnh duy nhất. PRDC là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa:

1. Mầm bệnh sơ cấp (tiên phát): Thường là vi-rút hoặc vi khuẩn "mở đường". Chúng làm suy yếu hệ thống miễn dịch và phá hủy hàng rào bảo vệ của đường hô hấp.

   • Vi-rút Tai xanh (PRRS)

   • Vi-rút Cúm heo (SIV)

   • Vi-rút Còi cọc (PCV2)

   • Mycoplasma hyopneumoniae (Gây bệnh Suyễn heo)

2. Mầm bệnh thứ cấp (kế phát): Các vi khuẩn này tận dụng cơ hội khi hệ miễn dịch suy yếu để tấn công, gây ra các tổn thương nghiêm trọng và thường là nguyên nhân trực tiếp gây chết.

   • Actinobacillus pleuropneumoniae (APP)

   • Pasteurella multocida (Tụ huyết trùng)

   • Streptococcus suis

   • Haemophilus parasuis (Bệnh Glasser)

   • Mycoplasma hyorhinis

   • Bordetella bronchiseptica

Mycoplasma hyopneumoniae (M.hyo) là tác nhân gây bệnh Suyễn heo (Viêm phổi địa phương). Đây được coi là mầm bệnh "mở đường" kinh điển. Mặc dù hiếm khi gây chết heo một mình, nó phá hủy lông mao (hệ thống làm sạch) của khí quản, tạo điều kiện hoàn hảo cho các vi khuẩn và vi-rút khác xâm nhập.

Triệu chứng điển hình bao gồm:

• Ho khan, ho mạn tính, đặc biệt là khi heo vận động vào buổi sáng.

• Tỷ lệ mắc bệnh cao nhưng tỷ lệ chết thấp (nếu không có mầm bệnh kế phát).

• Heo giảm tăng trưởng rõ rệt, phân đàn.

Khác với M.hyo, APP là một mầm bệnh gây tử vong cao. Nó gây ra bệnh Viêm phổi màng phổi cấp tính, thường tấn công heo ở giai đoạn vỗ béo. APP sản sinh ra các độc tố mạnh, gây phá hủy mô phổi và xuất huyết nghiêm trọng.

Các triệu chứng bao gồm:

• Heo khỏe mạnh đột ngột sốt cao, bỏ ăn, lờ đờ.

• Thở khó nghiêm trọng, thở thể bụng (thở hóp bụng), da có thể tím tái.

• Chảy máu mũi (đôi khi) và tỷ lệ chết cao, thường trong vòng 24-48 giờ.

• Khi mổ khám, tổn thương điển hình là các vùng phổi bị viêm-xuất huyết, hoại tử và dính chặt vào lồng ngực (viêm màng phổi).

Không thể nói về viêm phổi trên heo mà không nhắc đến PRRS và PCV2. Cả hai loại vi-rút này đều tấn công trực tiếp vào hệ thống miễn dịch của heo.

• Vi-rút Tai xanh (PRRS): Làm tê liệt các đại thực bào phế nang, là tuyến phòng thủ đầu tiên trong phổi. Điều này khiến heo hoàn toàn mất khả năng chống đỡ các vi khuẩn kế phát.
• Vi-rút Còi cọc (PCV2): Gây suy giảm miễn dịch toàn thân, làm cho các chương trình vắc-xin khác hoạt động kém hiệu quả. Do đó, việc kiểm soát PCV2 bằng vắc-xin hiệu quả (như Suigen PCV2) là điều kiện tiên quyết để kiểm soát thành công bệnh hô hấp.

PRDC trở nên "phức hợp" chính là do các yếu tố này. Ngoài các mầm bệnh chính, các trang trại còn phải đối mặt với:

• Mycoplasma hyorhinis: Khác với M.hyo, M. hyorhinis gây viêm đa xoang (viêm màng phổi, màng bao tim, màng bụng và khớp), tương tự như Bệnh Glasser. Nó thường tấn công heo con và heo choai, gây sốt, què quặt và khó thở do viêm màng phổi.

• Haemophilus parasuis (Bệnh Glasser): Giống như M. hyorhinis, nó gây viêm đa xoang nghiêm trọng (viêm màng phổi, màng bụng, màng bao tim, khớp) nhưng thường đặc trưng hơn bởi viêm màng não. Bệnh tấn công mạnh ở heo sau cai sữa, gây sốt cao đột ngột, què quặt, run rẩy và các triệu chứng thần kinh rõ rệt, dẫn đến tỷ lệ chết cao nếu không can thiệp.

• Streptococcus suis (Liên cầu khuẩn): Là một mầm bệnh cơ hội cực kỳ nguy hiểm và có thể lây sang người. Khi PRRS hoặc Cúm "mở đường", S. suis tấn công gây nhiễm trùng huyết, viêm màng não (triệu chứng thần kinh như bơi chèo, co giật) và viêm khớp có mủ (khớp sưng to, nóng). Nó thường tấn công heo con theo mẹ và sau cai sữa, gây chết đột ngột.

• Pasteurella multocida (Tụ huyết trùng): Đây là vi khuẩn kế phát phổ biến nhất trong PRDC. Nó hiếm khi tự gây bệnh mà thường "chờ" phổi bị tổn thương do M.hyo hoặc vi-rút. Nó gây ra thể viêm phổi có mủ (suppurative bronchopneumonia), thường ở thùy đỉnh và thùy tim của phổi. Ở thể mạn tính, nó gây ho dai dẳng, giảm tăng trưởng; ở thể cấp tính, nó có thể gây sốt cao và thở khó.

• Bordetella bronchiseptica: Thường được biết đến là tác nhân chính gây bệnh Viêm teo mũi (khi kết hợp với P. multocida type D). Tuy nhiên, ngay cả khi đứng một mình, nó cũng là mầm bệnh hô hấp quan trọng ở heo con. Nó tấn công và làm tê liệt lông mao đường hô hấp (tương tự M.hyo), gây ho, hắt xì và viêm phế quản ở heo con, mở đường cho các nhiễm trùng nặng hơn ở giai đoạn sau.

• Giun phổi (Metastrongylus spp.): Mặc dù ít phổ biến trong chăn nuôi công nghiệp, nhưng ở các hệ thống bán chăn thả hoặc trang trại có nền đất, giun phổi có thể là vấn đề. Ấu trùng giun di chuyển qua phổi, gây tổn thương cơ học và tạo "cửa ngõ" cho vi khuẩn.

• Khí độc trong chuồng nuôi: Đây là yếu tố môi trường then chốt. Nồng độ Ammonia (NH3) cao (từ quản lý phân kém) sẽ làm tê liệt hệ thống lông mao của khí quản—tương tự như cách M.hyo gây hại. Điều này khiến bụi và mầm bệnh đi thẳng vào phổi, làm trầm trọng thêm mọi vấn đề hô hấp.

Do PRDC là một hội chứng phức hợp, không có một "viên đạn bạc" nào. Bác sĩ thú y là người phù hợp nhất để thiết kế phác đồ dựa trên tình hình thực tế.

1. Chẩn đoán: Kết hợp triệu chứng lâm sàng (ho, sốt, tỷ lệ chết), mổ khám (đánh giá tổn thương phổi) và xét nghiệm (PCR, ELISA) để xác định chính xác mầm bệnh nào đang lưu hành.

2. Điều trị: Phải nhanh chóng và quyết liệt.

   • Lựa chọn kháng sinh: Dựa trên mầm bệnh nghi ngờ và kháng sinh đồ.

   • Các kháng sinh nhóm Macrolide như Tulissin 100 rất hiệu quả, đặc biệt với Mycoplasma, và chỉ cần một mũi tiêm duy nhất cho tác dụng kéo dài, giảm stress cho vật nuôi.

   • Đối với các ca cấp tính, nghiêm trọng do APP, Pasteurella hoặc Streptococcus suis, có thể cần các kháng sinh phổ rộng, tác dụng nhanh như Citius 5%, một Cephalosporin thế hệ mới, an toàn và hiệu quả.

   • Trong các trường hợp nhiễm trùng nặng hoặc phức tạp, một giải pháp phổ rộng mạnh mẽ như Fortius LA cũng là một lựa chọn quan trọng, cho tác dụng kéo dài và khả năng thấm sâu vào mô phổi.

   • Kháng viêm: Sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) là bắt buộc để hạ sốt, giảm đau và giảm viêm, giúp heo phục hồi khả năng ăn uống nhanh hơn.

Hình: Suigen Donoban-10, vắc xin phòng 6 bệnh vi khuẩn hô hấp trên heo

Thuốc sẽ không hoạt động hiệu quả nếu môi trường sống của heo không được đảm bảo. Đối với bệnh hô hấp, quản lý môi trường là quan trọng nhất.

• Thông thoáng: Đảm bảo không khí trong lành, kiểm soát chặt chẽ nồng độ amoniac và bụi. Đây là yếu tố số một trong phòng chống bệnh hô hấp.

• Mật độ: Giảm mật độ nuôi để giảm áp lực mầm bệnh và stress.

• "Cùng vào - Cùng ra" (All-in/All-out): Thực hành nghiêm ngặt để cắt đứt vòng đời của mầm bệnh giữa các lứa nuôi.

• Phòng ngừa bằng vắc-xin: Đây là chiến lược hiệu quả và kinh tế nhất. Xây dựng một lịch vắc-xin toàn diện là nền tảng để bảo vệ đàn heo khỏi PRDC.

  • Để giải quyết nhiều mầm bệnh vi khuẩn cùng lúc, một giải pháp tổng thể như Suigen Donoban-10 có thể được cân nhắc. Đây là vắc-xin 6 trong 1, giúp phòng các bệnh vi khuẩn quan trọng bao gồm cả các tác nhân chính gây viêm phổi/viêm đa xoang như Suyễn (M.hyo), APP, Glasser, Liên cầu khuẩn, Tụ huyết trùng và Bordetella.

  • Đối với các trang trại đã xác định rõ mầm bệnh chủ lực, các vắc-xin tập trung hơn như Suigen App+PM (phòng 2 bệnh APP và Tụ huyết trùng) là một công cụ hiệu quả.

  • Và như đã đề cập, không thể quên vắc-xin phòng các bệnh vi-rút "mở đường" như PRRS và PCV2 (Suigen PCV2).

Hội chứng Hô hấp Phức hợp (PRDC) là một thách thức lớn, đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều. Không có giải pháp đơn lẻ nào có thể giải quyết dứt điểm viêm phổi trên heo. Mặc dù thông tin trong cẩm nang này cung cấp nền tảng kiến thức vững chắc, bạn phải luôn làm việc chặt chẽ với bác sĩ thú y của mình. Họ sẽ giúp bạn chẩn đoán chính xác các mầm bệnh đang lưu hành tại trại và thiết kế một chương trình kiểm soát tổng thể, kết hợp giữa vắc-xin, quản lý và điều trị đặc hiệu.